Een korte opsomming van twee eeuwen locatiegeschiedenis: in 1812, na de overwinning op Napoleon, om de opofferingsgezindheid van de Russen te eren, ontstonden de eerste plannen voor een kathedraal gewijd aan Christus de Verlosser (nog niet op de plek van het huidige gebouw). Er werd een wedstrijd uitgeschreven door tsaar Alexander I, gewonnen door een neoclassicistisch ontwerp van architect Alexander Vitberg. In Peppersteins Sity of Rossija worden de door de kunstenaar voorgestelde gebouwen goedgekeurd door ze te vergelijken met, onder andere, Vitbergs kathedraal, met Vladimir Tatlin’s toren en Boris Iofans Paleis der Sovjets – allemaal gebouwen die in werkelijkheid nooit gerealiseerd zijn.
De bouw ondervond moeilijkheden en was het tsaar Nicolaas I die de scepter zwaaide. Hij gaf de opdracht aan een andere, orthodoxere, architect, Konstantin Thon. Pas bij de kroning van inmiddels Alexander III, in 1883, werd de laatste steen gelegd van een kathedraal van wit marmer, die van binnen door beroemde kunstenaars zoals Wasili Surikov was beschilderd, met een reusachtige koepel naar het model van de Haga Sofiya.
Na de Russische revolutie was religie uit den boze: de kathedraal kon niet blijven bestaan. In de late jaren twintig, toen ook de revolutionaire aspiraties van de avant-garde niet meer strookten met de visie van de partij, besloot Stalin tot een nieuwe ontwerpwedstrijd. Een Paleis der Sovjets zou verrijzen aan de oever van de rivier, waarvoor de meest absurde, maar ook vernieuwende ontwerpen werden ingeleverd (die zeer de moeite waard zijn om onlineop te zoeken). Het winnende ontwerp was dat van Iofan, een 495 meter hoge wolkenkrabber, gestapeld als een overdadige bruidstaart, met helemaal bovenop de standaard van het sociaal-realisme, een zwaaiende Lenin met een licht wapperende driekwart jas. Peppersteins Sity of Rossija bevindt zich dus in roemrucht gezelschap.
In 1931 werd de kathedraal – een van de grootste orthodoxe kerken ooit gebouwd – vernietigd. Iofans ontwerp werd nooit gerealiseerd – de Tweede Wereldoorlog stond op uitbreken. In het hart van de stad bleef een fundering braak liggen die zich langzaam vulde met water uit de rivier. Chroesjtsjov gaf in 1958 de opdracht om dan maar van die poel een zwembad te maken, wat het lange tijd zou blijven, mijn moeder herinnert zich de damp die erboven hing, maar had er niet aan gedacht een zwempak mee te nemen, alleen arctische uitrusting – totdat de tijd weer eens veranderde.
De kathedraal die na de val van de Sovjet-Unie werd herbouwd, is nagenoeg gelijk aan de versie uit 1883. Het is veelzeggend dat er in plaats van een nieuwe visie voor een nieuw Rusland, werd teruggegrepen op een oud gebouw, met oude, nationalistische waarden.
Door een ander soort ‘gebed’ te doen op een plek die het dominante narratief voor een nieuw Rusland presenteert (zoals in de ogen van de politieke macht), probeerde Pussy Riot vraagtekens te zetten bij dat narratief. De historicus Ekaterina Haskins schrijft dat deze kathedraal bij uitstek de ingewikkelde relatie van Rusland met haar verleden laat zien en dat het destijds werd aangegrepen om af te rekenen met het Sovjetverleden – door terug te vallen op een nationalistische invulling, het verhaal van moeder Rusland. Pepperstein heeft daar in zijn imaginaire stad de volgende oplossing voor: een gigantische Russische barynja, haar traditionele kleren in het wit-blauw-rood van de vlag, omvat de hele stad vol wolkenkrabbers met haar wit-transparante hoepelrok (letterlijk een koepel-rok), die de inwoners beschermt tegen ‘giftige stoffen’.
